Gedragscode Openheid medische incidenten (GOMA)

De Gedragscode Openheid Medische incidenten; betere afwikkeling Medisch Aansprakelijkheid, de GOMA 2022, beoogt te bewerkstelligen dat op een redelijke, rechtvaardige en voortvarende manier wordt omgegaan met situaties waarin de patiënt wordt geconfronteerd met een medisch incident, door zoveel mogelijk te streven naar een klimaat van wederzijds vertrouwen, transparantie en samenwerking.

In het algemeen gesproken zal de patiënt in de situatie van een medisch incident in een ongelijke positie staan ten opzichte van de zorgaanbieder, waar het gaat om de kennis en vaardigheden die nodig zijn om op een goede wijze op een incident te kunnen reageren. Om die reden zal ondersteuning van de patiënt vaak wenselijk en noodzakelijk zijn.

De nieuwe GOMA is een gedragscode die wordt ondersteund en uitgedragen door alle beroepsbeoefenaren en hun organisaties die te maken hebben met medische incidenten en de behandeling van eventueel daaruit voortvloeiende klachten en schadeclaims.

Ontwikkelingen na de publicatie van de GOMA 2010

In de periode na de publicatie van de GOMA 2010 hebben zich diverse ontwikkelingen voorgedaan die aanleiding gaven om de inhoud van de gedragscode aan te passen of aan te vullen. De belangrijkste ontwikkelingen zijn:

  1. Beleid van zorgaanbieders inzake openheid in de zorg.
    Binnen zorgaanbieders is de aandacht voor een adequaat beleid over openheid rond incidenten de afgelopen jaren sterk toegenomen. Op verschillende plaatsen zijn ‘best practices’ ontwikkeld. De GOMA 2022 beoogt aan te sluiten bij deze praktijkontwikkelingen en een kader te scheppen voor het verbreden ervan;
  2. Ontwikkelingen in de verzekeringspraktijk.
    Zorgaanbieders spelen een steeds grotere eigen rol bij het beoordelen en afhandelen van verzoeken om schadevergoeding, in samenspraak met hun aansprakelijkheidsverzekeraar. Er zijn bijvoorbeeld steeds meer zogenaamde ‘zelfregelende ziekenhuizen’, die schadeclaims tot een bepaald bedrag zelf afwikkelen;
  3. Ontwikkelingen in de wetgeving.
    Belangrijk hierin is de inwerkingtreding in 2016 van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Belangrijk is de klachten- en geschillenregeling van deze wet. Daarnaast de inwerkingtreding van de AVG en de wijziging van de Wgbo ten gevolge van de Aanpassingswet AVG in 2018;
  4. Ontwikkelingen in de tuchtrechtspraak.
    In de jaren na 2010 is in de tuchtrechtspraak de professionele verantwoordelijkheid van beroepsbeoefenaren bij het omgaan met incidenten, fouten en klachten nader geaccentueerd en uitgewerkt;

Al deze ontwikkelingen gaven aanleiding de GOMA 2010 kritisch te bezien. Hetgeen na een zorgvuldig consultatie- en overlegtraject heeft geresulteerd in de GOMA 2022.

In de GOMA 2022 zijn ook enkele relevante elementen uit de Gedragscode Behandeling Letselschade (GBL) overgenomen, zodat in het geval van schade door medisch handelen de belangrijkste normen en aanbevelingen in één code te vinden zijn.

Doelgroepen

De GOMA 2022 richt zich op alle zorgaanbieders en zorgverleners in de zorg die met een incident als bedoeld in deze code te maken krijgen, net als de doelgroepen van de Wgkkz. De GOMA 2022 is daarom niet alleen relevant voor ziekenhuizen, maar ook voor zorgaanbieders en zorgverleners in andere zorgsectoren, zoals de GGZ, de huisartsenzorg en particuliere klinieken.

De GOMA 2022 richt zich daarnaast ook tot andere personen die betrokken zijn bij incidenten in de zorg en bij het proces dat daarop volgt, zoals schadebehandelaars en medewerkers van verzekeraars van medische aansprakelijkheid en zelfregelende ziekenhuizen.

Belangrijk is ten slotte dat de GOMA 2022 zich ook richt tot patiënten en hun belangenbehartigers. Zij dragen immers ook een verantwoordelijkheid binnen het domein waarop de GOMA 2022 betrekking heeft.

Verbindendheid van de GOMA

Deze GOMA 2022 is, net als eerder de GOMA 2010, tot stand gebracht op basis van samenwerking door een breed scala aan partijen dat tezamen genomen een hoge mate van representativiteit kan worden toegedacht voor het betreffende maatschappelijke terrein.

 

Opbouw van de GOMA 2022

  • Enkele begripsomschrijvingen;
  • Uitgangspunten;
  • Signaleren, communiceren en onderzoeken;
  • Herstellen en oplossen;
  • Afhandeling verzoeken tot financiële compensatie.

 

Naar een nieuwe GOMA 2022

De Letselschade Raad en de Permanente Commissie GOMA hebben in 2015 en 2016 een brede consultatie gehouden door middel van een flink aantal expertmeetings. Vertegenwoordigers van diverse beroepsgroepen hebben input gegeven voor een eerste concept.

In 2017 is een schrijfgroep bestaande uit prof. Arno Akkermans (VU Amsterdam), Jørgen Simons (advocaat) en Berber Laarman (docent-onderzoeker VU Amsterdam) van start gegaan met het schrijven van een raamwerk voor een nieuwe gedragscode. Naast de input en opbrengsten vanuit de expertmeetings is ook het nieuwe wettelijke kader waarbinnen de gedragscode moet opereren (de Wkkgz) een belangrijke inspiratiebron. Dit raamwerk (met globaal ook al de nodige inhoudelijke richtingen) is in 2018 aan de leden van de PC GOMA voorgelegd, zodat zij hun achterban konden consulteren over de vraag of zij zich in de ingeslagen weg voldoende vonden.

Uit de reacties van de achterbannen bleek echter, dat er behoefte was aan een andere insteek van de GOMA dan zoals gepresenteerd. In het najaar van 2018 heeft prof. mr. Johan Legemaate, hoogleraar Gezondheidsrecht aan de UVA, zich daarom bij de schrijfgroep gevoegd en de pen ter hand genomen om een nieuw concept op te stellen. Medio januari 2019 heeft hij een nieuwe opzet aan de PC GOMA voorgelegd. De reacties op dit nieuwe concept zijn overwegend positief te noemen met toch enige kanttekeningen. De oplossingen voor deze ‘kanttekeningen’ heeft de PC Goma zelfstandig opgepakt en dit heeft geresulteerd in de Goma 2022.

Als reactie op de inspanningen van de PC Goma geeft de schrijfgroep aan dat zij: verheugd is om te horen dat er overeenstemming is bereikt tussen alle betrokken partijen over een definitieve tekst voor de nieuwe GOMA 2022. Ondanks een lang en moeizaam traject valt het belang van het nu bereikte akkoord moeilijk te onderschatten. De schrijfgroep spreekt de hoop en de verwachting uit dat de GOMA 2022 een nieuwe aanzet zal geven tot verdere verbetering van de breed gedragen wens tot meer openheid bij medische incidenten en tot meer aandacht voor de emotionele belangen van alle partijen die daarbij betrokken zijn, ongeacht of daarbij nu wel of niet sprake is van verzoeken tot financiële compensatie.

Evaluatie GOMA 2018

Ziekenhuizen verschillen in de manier waarop zij reageren als er ‘iets is misgegaan’. De Gedragscode Openheid na medische incidenten; betere afwikkeling Medische Aansprakelijkheid (GOMA) beoogt een open reactie te bevorderen bij bijvoorbeeld een calamiteit, klacht of incident. Op verzoek van De Letselschade Raad (DLR) heeft het Nivel onderzoek gedaan naar de manier waarop ziekenhuizen de GOMA en het achterliggende gedachtengoed borgen.

Alle benaderde ziekenhuizen hebben een beleid voor het borgen van de GOMA of het achterliggende gedachtegoed. Opvallend is dat de wijze waarop ziekenhuizen omgaan met een gebeurtenis waarbij er ‘iets is misgegaan´, sterk wordt bepaald door het ‘koker’ waarin zo’n gebeurtenis terechtkomt. Voorbeelden van zulke kokers zijn ‘de klachtenprocedure’, ‘de incidentmelding’, ‘de calamiteit’ of ‘het claimproces’.

Verkokering leidt tot verschillen in het omgaan met ongewenste gebeurtenissen
Verkokering van procedures heeft verschillende ongewenste gevolgen. Ten eerste kan het ertoe leiden dat zorgverleners binnen één ziekenhuis verschillend reageren op vergelijkbare gebeurtenissen. Daarnaast lijken er ‘kokers’ te zijn waarbij aandacht voor het perspectief van de patiënt volledig ontbreekt. Een incident wordt dan weliswaar gesignaleerd, maar niet opgepakt als calamiteit, noch als klacht. Patiënten kunnen hierdoor onbedoeld en ongewenst uit beeld raken, terwijl zij juist behoefte hebben aan begeleiding. Ten derde zijn er tussen ziekenhuizen onderling ongewenste, grote verschillen in de mate én de manier van begeleiden van patiënten.

Alleen peer support voor zorgverleners is ontoereikend
Een open cultuur ontstaat niet vanzelf. En, eenmaal tot stand gekomen, vraagt ze veel onderhoud. De meeste ziekenhuizen hebben een beleid voor de opvang van zorgverleners bij een calamiteit. Ze helpen de zorgverlener om open en eerlijk te zijn. Het is van belang dat de zorgverlener deze open houding ook aanneemt. Hier zouden de ziekenhuizen beter op kunnen toezien.

De vorm waarin de hulp aan de zorgverleners wordt aangeboden is meestal die van de peer support. Dit blijkt ontoereikend. Veel zorgverlener zouden bijvoorbeeld ook baat hebben bij begeleiding in het voeren van gesprekken met patiënten. Zo blijft het aanbieden van excuses aan de patiënt voor velen een heikel punt. Toch bieden ziekenhuizen deze vorm van hulp aan hun zorgverleners maar mondjesmaat aan.

Open beleid is ook van belang bij gebeurtenissen die géén calamiteit zijn
Voor gebeurtenissen die géén calamiteit zijn, blijkt minder aandacht te zijn bij ziekenhuizen. Juist in deze gevallen is er vaak sprake van verkokering van procedures. Deze verkokering is zeer onwenselijk. Ten eerste omdat bijvoorbeeld klachten en ernstige complicaties ingrijpende gebeurtenissen kunnen zijn voor zowel patiënt als zorgverlener. Ten tweede vergroot de verkokering van procedures het risico dat een patiënt tussen de wal en het schip valt.

Samenwerkingsafspraken om verkokering tegen te gaan
Een manier om verkokering tegen te gaan is het maken van samenwerkingsafspraken. Dit zijn afspraken tussen de verschillende medewerkers in het ziekenhuis die bij ‘ongewenste gebeurtenissen’ betrokken zijn. In de praktijk lijkt het goed te werken als de verschillende functionarissen regelmatig overleg hebben met elkaar.

De GOMA-evaluatie
De Nivel-evaluatie geeft een beeld van de vragen en problemen die ziekenhuizen kunnen hebben bij het implementeren van de GOMA. Ook wordt het achterliggende gedachtegoed gepresenteerd, evenals de bedachte oplossingen. Voor het onderzoek heeft het Nivel gesproken met twaalf ziekenhuizen, waarvan drie kleine, twee middelgrote, vier grote en drie UMC’s in uiteenlopende regio’s. Ook zijn de websites van de deelnemende ziekenhuizen kritisch bekeken op de mate waarin de informatie over klacht-, claim- en calamiteitenprocedures vindbaar was.

Laarman Coppenhagen Bouwman Friele (2018) Ervaringen met de GOMA Nivel Utrecht

Evaluatie GOMA 2013

De Letselschade Raad liet in 2013 onderzoeken in hoeverre het handelen van zorgverleners en professionals uit de letselschadebranche overeenkomt met de aanbevelingen uit de GOMA. De uitkomsten van dit onderzoek komen overeen met die van andere nationale en internationale onderzoeken. Een bemoedigende uitkomst is dat patiënten en professionals grotendeels dezelfde aanbevelingen uit de GOMA belangrijk vinden.

Vooral ten aanzien van de communicatie zijn er veel mogelijkheden voor verbetering. Professionals menen dat zij goed met gedupeerde patiënten communiceren, terwijl die dat op hun beurt niet zo ervaren. Professionals menen ook dat zij zelf goed met andere professionals communiceren, terwijl de communicatie vanuit andere professionals naar hun mening te kort schiet.

In 2014 verscheen een wetenschappelijke en verdiepende analyse bij de 0-meting, verricht door mr. dr. Rolinka Wijne. Deze analyse kunt u downloaden onder Links en Downloads.